Większość aktów samobójczych dokonywana jest w stanie depresyjnym, którego objawy można rozpoznać stosunkowo wcześnie i podjąć działania pomocowe.
Czynniki chroniące młodzież przed samobójstwem (Gould i in., 1996; Lazear, Roggenbaum, Blase, 2003; SAMHSA, 2012):
• spójna rodzina (której członkowie okazują zainteresowanie i udzielają wsparcia);
• umiejętność stawiania czoła trudnościom;
• osiągnięcia szkolne;
• poczucie więzi ze szkołą;
• dobre relacje z rówieśnikami w szkole;
• mała dostępność środków umożliwiających skuteczne pozbawienie się życia (broni palnej, leków, trucizn);
• umiejętność poszukiwania pomocy i porady u innych;
• umiejętność kontrolowania impulsów;
• umiejętność rozwiązywania problemów i konfliktów;
• integracja ze środowiskiem; liczne okazje do uczestnictwa we wspólnie podejmowanych działaniach, w wydarzeniach szkolnych i kołach zainteresowań;
• poczucie sensu życia, zaufanie do siebie i innych;
• stabilne środowisko;
• dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej i medycznej;
• odpowiedzialność za innych (kolegów, zwierzęta domowe itp.);
• religijność.
Część wymienionych wyżej czynników chroni zarówno przed depresją, jak i samobójstwem. Warto zauważyć, że większość tych czynników wiąże się ze szkołą lub jest możliwa do modyfikowania właśnie poprzez odpowiednie działania szkoły. Niektóre czynniki związane z rodziną można wzmacniać, pomagając rodzicom np. w rozwijaniu kompetencji wychowawczych. Dla pracowników oświaty szczególnie ważna jest znajomość czynników ryzyka związanych ze szkołą.
Czynniki zwiększające ryzyko samobójstw wśród uczniów (Greenberg, Velting, Shaffer, 2003; Lazear, Roggenbaum, Blase, 2003):
• nastawienie na osiągnięcia w nauce; wysokie wymagania przy braku wsparcia;
• negatywny klimat społeczny: bezosobowe relacje nauczycieli z uczniami i rodzicami, obojętność lub wrogość, nieznajomość problemów i potrzeb uczniów; dezintegracja zespołów klasowych; chaos i brak dyscypliny lub nadmierna dyscyplina i restrykcje; przemoc rówieśnicza i brak zdecydowanej reakcji na nią ze strony nauczycieli;
• tolerowanie lub niezauważanie używania przez uczniów środków psychoaktywnych;
• brak oferty zajęć rozwijających zainteresowania uczniów;
• brak oferty pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Są to te same czynniki, które generują agresywne zachowania uczniów, spadek motywacji i trudności z nauką, sprzyjają opuszczaniu zajęć szkolnych i eksperymentowaniu ze środkami psychoaktywnymi.
Oprac. na podst. „Zapobieganie samobójstwom dzieci i młodzieży. Poradnik dla pracowników szkół i placówek oświatowych oraz rodziców” J. Szymańska.
